Mokums

Wat hier heeft plaatsgevonden!

Als straatklinkers zouden ogen hebben, dat vraag ik me wel eens af. Sommige stukjes straat hebben zoveel meegemaakt, dat is met geen pen te beschrijven, dus...pak ik het toetsenbord er maar bij.
Onderstaand artikel is slechts een aanzet, want het klopt, er is veel te vertellen over de Sint Antoniesluis. Dat duurt even.

Plaatsbepaling
Als je van de Nieuwmarkt naar het Waterlooplein loopt neem je de Sint Anthoniesbreestraat, op de schrijfwijze kom ik zo terug. De brug/ sluis die deze straat met de Jodenbreestraat verbindt heet de Sint Antoniesluis. Links kijk je over de Oude Schans, rechts over de Zwanenburgwal, daar is het Waterlooplein maar ook het Stadhuis, annex muziektheater, de Stopera.

Schrijfwijze

Bekijk onderstaande bordjes eens. Waarom op de ene plek wel en elders weer geen 'h'? En met de 's' is het al net zo. Als het Sint Antoniesbreestraat is, moet je de sluis dan als volgt lezen?: Sint Antonies luis, wie zijn luis? Vreemd dus, je kan nog denken dat die 'h' van vroeger tijden is maar waarom voert de gemeente dat dan niet overal door.


De gemeente is bezig met stadsherstel, dan zou je zeggen, die weten precies hoe het zit. Nou, niet dus. Als je naar stadsherstel gaat dan krijg je als antwoord: "het is met een 'h' en zonder 's', dus, Sint Anthoniebreestraat en Sint Anthoniesluis. Maar ja, de ene dienst is de andere niet, dus de gemeente zelf ook maar eens geraadpleegd, die zeggen dat het zonder 'h' is en zonder 's'.
Waarom dat dat dan niet consequent wordt doorgevoerd lijkt een raadsel. Want. Als je de gemeente raaadpleegt waar er mogelijk verzakkingen zijn dan zeggen ze: "...in de Sint Antoniesbreestraat en de Sint Antoniesluis", oeps, daar is die 's' dus ineens weer terug in de ene naam maar niet in de andere straatnaam en de 'h' is weg.

Het Stadsarchief weet er ook geen raad mee, die stellen op hun site:
Lazarussteeg, gezien vanaf verkeersbrug "Sint Antoniessluis" met de Sint Antoniesbreestraat en Zuiderkerkstoren". Oef, daar is de 'h' weg maar de 's' aanwezig in beide benamingen en erger nog, een 's' in Zuiderkerkstoren.

Brug of sluis of allebei

Omdat de Sint Anthoniesluis een brug is, maar eens de bruggendienst van de gemeente geraadpleegd, die hebben aan de brug een bordje hangen met de 'h' maar zonder de 's'. De kruk kwam aan het licht. Er is een sluis en een brug, die heten allebei Sint Antoniesluis maar de schrijfwijze verschilt. Zo stellen zij in het officiële bruggen en sluizenoverzicht:
Sint Anthoniesluis BRU0287 Vaste brug
Deze vaste brug is genoemd naar de Sint Antoniesdijk. Dit was een zeedijk, die tot de zeventiende eeuw buiten de stad lag en die op zijn beurt zijn naam ontleende aan het Sint Antoniesgasthuis of Leprozenhuis.
Sint Antoniesluis SLU0211 Sluis
Of Sint Teunissluis verbindt de Zwanenburgwal en de Oudeschans.

De brug is dus met een 'h' en het straatje waaraan ook huizen staan zonder, het Sint Teunissluis (met 's') of Sint Anthoniesluis (zonder 's' en ineens weer met een 'h), dat er dan een discrepantie ontstaat in consequentheid kon niemand ophelderen.

Sint Teunis en Sint Anthoni

Dat zijn bijnamen van Sint Anthonius, we komen er wel. Hier is misschien gelijk wel verklaard waarom de 'h' soms opduikt, maar er is meer. Je wordt niet als heilige geboren dus Anthonius was niemand meer of minder dan een gelovige in Egypte waarnaar een kloosterorde zich vernoemde. Aan Anthonius zijn een aantal opzienbarende genezingen toegeschreven, vandaar 'Sint'.
De orde bevond zich in Frankrijk, de overblijfselen van Anthonius lagen in Egypte maar kwamen in een Frans dorpje terecht, Fransen kunnen de 'h' achter een medeklinker niet uitspreken dus lieten ze die weg. Ze vernoemden zich naar hem: de Antonieten. Zij hadden als taak op zich genomen om zieken te helpen en dan vooral zij die aan de pest, tyfus of lepra leden. Over heel Europa stichtten zij ziekenhuizen die steevast Sint Anthoniusgasthuis werden genoemd, inderdaad, met 'h', naar de officiële naamgever.

In 1209 en 1361 stichtten zij elders in Nederland een gasthuis, het derde zou in Amsterdam zijn gebouwd maar de exacte datum is niet bekend, wel is zeker dat het in 1387 bestond omdat dat terug is te vinden in documenten.
In 1209 werd de eerste Nederlandse 'vestiging' dus geopend en dat was in Maastricht aan de St. Anoniusstraat (zonder 'h' en met een extra 's'), we weten zeker dat van oorspong zijn naam met een 'h' was en dat de Fransen die schrapten.

KIJK HIER VOOR DE PROCEDURE EN EEN LIJST VAN STRAATNAMEN.

Zeedijk
De monding van de Amstel bevond zich waar we nu het Centraal Station kennen, de Zeedijk was een dijk die van het CS naar de Nieuwmarkt liep, die heette lang de St. Antoniesmarkt, veel kleiner dan we het nu kennen, het verlengde van de Zeedijk heette de St. Antoniesdijk. Het lastige is om bewijzen te vinden waarnaar een straat is vernoemd. Echter, omdat we weten dat de St. Antoniesdijk doorliep tot aan het huidige Mr. Visserplein waar een gasthuis van de Antonieten stond lijkt het aannemelijk dat de dijk naar hen is vernoemd.
Later werd de Sint Antoniesdijk de Sint Antoniesbreestraat, het tweede deel de Breestraat dat nog weer later de huidige Jodenbreestraat werd. Onderstaande prent op hout uit 1544 van Cornelis Anthonisz (hoe toevallig) laat goed zien hoe de stad eruit zag in die tijd.

Leprahuis

De lepralijders kwamen in een gasthuis terecht dat leprozerie, of leprozenhuis werd genoemd. De Antonieten runden een dergelijk gasthuis dus in Amsterdam, aan het Sint Antoniesluis herinnerd een poortje hier nog aan. Hoewel het verplaatst is geeft het nog altijd toegang tot een hofje. Hieronder een foto, verderop een filmpje.


De Leprozenpoort wordt ook wel lazaruspoort genoemd, dat komt van het woord 'lazaret' dat werd gebruikt voor een leprozerie. De naam 'lazaret' is afkomstig van Lazarus die aan lepra leed. De poort zit aan de Sint Antoniesluis 21-24.

Filmpje
Het hofje aan de Sint Antoniesluis.

Vervolg

Ik heb de gemeente gebeld wie er over de straatnamen gaat. Dat is niet de afdeling vergunningen waar ik terecht kwam maar de stadsdelen gaan hier zelf over. Zij raadplegen de Commissie voor de Straatnamen, hun advies is niet bindend. Waarom er soms meerdere schrijfwijzen opduiken is puur door fouten, ooit zal er ergens een goede beschrijving zijn geweest die verkeerd is overgenomen.
Ik heb de commissie een berichtje gezonden, wellicht dat zij mij de komende dagen uitsluitsel kunnen geven.

Mijn mening...
Helaas, ik ben er niet uit, ik hink op drie gedachten.
Mogelijkheid een
Als de straat en de sluis naar de Antonieten zijn vernoemd moet 'Sint' er niet voor want de Antonieten waren geen heiligen, dan zou de vernoeming dus naar Sint Anthonius zijn en moet de 'h' erin. Omdat het om een vernoeming gaat hoort er geen 's' in. Het is dus wellicht Sint Anthoniebreestraat en Sint Anthoniesluis.
Mogelijheid twee
De vraag blijft: "had Amsterdam iets met deze Sint Anthonius voor dat de Antonieten zich in Amsterdam vestigden?" Ik denk van niet. De Antonieten zijn nimmer een kloosterorde geweest in Amsterdam, alleen een gasthuis voor onder andere leprozen. 'Sint' is dus nooit gevoerd door de broeders, een vernoeming naar hen zou dan dus ook zonder Sint moeten zijn. En dan is het Antoniebreestraat en Antoniesluis.
Mogelijheid drie
En nu komt het, zij voerden door heel Europa wel 'Sint' voor hun naam, omdat zij de 'h' zelf niet gebruikten zou het Sint Antonie kunnen zijn. Nou, je ziet, het kan alle kanten op en misschien moet dat dan ook maar zo blijven.

Antwoord Stadsarchief

De huidige spelling van de straat is Sint Antoniebreestraat. Omdat er pas vanaf het begin van de 19e eeuw een officiële regeling is vastgesteld over de spelling van de Nederlandse taal komen er voor die tijd meerdere varianten van de naam voor.

De straat en ook de voormalige Sint Antoniespoort, de huidige Waag op de Nieuwmarkt uit 1488, hebben hun naam te danken aan het Sint Antoniesgasthuis dat zich ver buiten de toenmalige stadsmuren bevond.
Dit gasthuis was een leprozenhuis. Aangezien Sint Antonius onder andere patroonheilige tegen ziekten en de pest is lijkt het aannemelijk dat de benaming in die richting gezocht moet worden. De instelling, die onder de naam Leprozenhuis bekend staat, heeft verschillende namen gedragen: Sint Nyclaes gasthuus, hospitael van Onser Vrouwen ende Sinte Nyclaes, Sint Anthonis gasthuus, of combinaties van deze. Vanaf het midden van de zestiende eeuw wordt gesproken van arme leprozen.

Het Leprozenhuis was gelegen buiten de Sint Antoniespoort tussen Amsterdam en het dorp Oetewael, aan een zeedijk: aan de kruising Lazarussteeg-Jodenbreestraat. Tot ongeveer 1490 diende het alleen als een proveniershuis. Daarna was het het enige leprozenhuis van de stad. In de loop van de tijd, toen de leprozie afnam, is het meer en meer een tehuis voor proveniers geworden, waar ook onnozelen en krankzinnigen konden verblijven.

Foto's

Deze 'gedenksteen' herinnert aan de rellen die er uitbraken toen de buurt plat moest. Uiteraard staat dat niet op de steen maar zo denken velen er wel over. Deze gedenksteen en alles wat er destijds gebeurd is heeft ook voorkomen dat het tweede tracé (de Noord-Zuid lijn) ook zoveel kaalslag teweeg heeft gebracht.
Men wist op het stadhuis dat het geen tweede keer aan de Amsterdammers te verkopen was dat er historische panden tegen de vlakte zouden moeten.





Dit was een flyer uit die tijd


Op deze foto kijk je vanaf de Sint Antoniesluis richting de Zwanenburgwal


Op deze foto kijk je vanaf de Sint Antoniesluis richting de Oude Schans


'De Sluyswacht', dit huisje aan de Oude Schans is het zogenaamde 'Huisje van Gosler', een ijzer- en metaalhandel waar nu een café in zit.

Als je in de Jodenbreestraat staat en richting het sluisje kijkt zie je dit


En hieronder twee unieke foto's van de Antoniesluis, je ziet hier goed hoe smal de Jodenbreestraat vroeger was



alle foto's op deze pagina bevatten copyright, mail mij als je ze wilt gebruiken!

Het 'Huisje van Gosler' stamt uit 1695, hier woonde en werkte de sluiswachter maar die heette niet Gosler, pas toen Abraham Gosler het huisje kocht nadat het zijn bestemming verloren had kreeg het die bijnaam. Gosler was een Joodse handelaar in lompen en oude metalen, het huisje en de grond eromheen gebruikte hij voor de opslag van zijn handel.
Ook was het huisje uit strategisch oogpunt een schot in de roos van Abraham want via het water kon hij zo EENVOUDIG handel aanvoeren. Het grootste deel van de familie Gosler kwam tijdens de Tweede Wereldoorlog om in een concentratiekamp.

MEER OVER DE JOODSE BUURT

...later meer...

Er kwam nooit een eind aan...

Maar waarvoor ik dit keer achter mijn rammelaar kroop is het steegje naast 't Gasthuys, waar Kapitein Zeppos zich bevindt en wat bij Ger en mij totaal andere associaties oproept.

In 'onze' jeugd borrelden we graag bij café Het Gebed Zonder End, leuke flipperkast en goedkoop tafelvoetbalspel, we hebben er menig uurtje doorgebracht maar ons nooit afgevraagd waarom het café en de straat Het Gebed Zonder End heetten. Ik moest dat dus toch maar eens opzoeken vond ik.

>>> Gebed Zonder End

Geen Website? Voor kleine bedrijven in Amsterdam heb ik een totaalproduct, ik maak persoonlijk met u goede en eerlijke afspraken voor een succesvolle website. >>> KLIK HIER <<< Wat En Waar? De Jordaan Mokums Mataglap - knettergek Heuler - meeprater Mansjen - geld ophalen Jeremiade - oeverloos gezeur Kaskenade - druk maken om niets, ophef  >>> PLAT AMSTERDAMS <<< Wat blaadjes Happy Ending niet en wel wat je denkt Parkeerplaats Amsterdam niet echt eenvoudig Oudste huis van de stad is dat wel zo? Keizerskroon Rood, blauw of toch goud? De Lommerd snel geld lenen Nieuwsbrief schrijf je gratis in